ଭାରତରେ କେମିତି ହୋଇଥାଏ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ? ଜାଣନ୍ତୁ ପୂରା ପ୍ରକ୍ରିୟା

କନକ ବ୍ୟୁରୋ: ଭାରତର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଏହି ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଣାଳୀ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏଥିରେ କେବଳ ସଂସଦର ସଦସ୍ୟମାନେ ହିଁ ଭୋଟ୍ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଭାରତରେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ସମ୍ବିଧାନ ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ।

କିଏ ଭୋଟ୍ ଦିଅନ୍ତି?
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ଲୋକସଭା ଏବଂ ରାଜ୍ୟସଭାର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ, ଉଭୟ ନିର୍ବାଚିତ ଓ ମନୋନୀତ, ଭୋଟ୍ ଦେବାର ଅଧିକାର ରଖିଥାନ୍ତି । ଏହି ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀକୁ 'ଇଲେକ୍ଟୋରାଲ୍ କଲେଜ୍' କୁହାଯାଏ । ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଏହି ନିର୍ବାଚନରେ ଭାଗ ନେଇନଥାନ୍ତି, ଯାହାକି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନଠାରୁ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ।

ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା କିପରି ହୁଏ?
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ 'ସିଙ୍ଗଲ୍ ଟ୍ରାନ୍ସଫରେବଲ୍ ଭୋଟ୍' (Single Transferable Vote) ପ୍ରଣାଳୀରେ 'ପ୍ରପୋର୍ସନାଲ୍ ରିପ୍ରେଜେଣ୍ଟେସନ୍' (Proportional Representation) ମାଧ୍ୟମରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭୋଟର୍ ସେମାନଙ୍କ ପସନ୍ଦ ଅନୁସାରେ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ କ୍ରମିକ ସଂଖ୍ୟା (୧, ୨, ୩...) ଦେଇଥାନ୍ତି ।

ପ୍ରାର୍ଥୀ ମନୋନୟନ: ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବା ପାଇଁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅତି କମରେ ୨୦ ଜଣ ସାଂସଦଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଏବଂ ୨୦ ଜଣ ସାଂସଦଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ସହିତ ତାଙ୍କୁ ୧୫,୦୦୦ ଟଙ୍କା ଜାମିନ ଅର୍ଥ ଭାବରେ ଜମା କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ଭୋଟ୍ ଗ୍ରହଣ: ଭୋଟ୍ ଗ୍ରହଣ ସଂସଦ ଭବନରେ ଗୁପ୍ତ ବାଲଟ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ ।

ଜିତିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଭୋଟ୍: ଜିତିବା ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କୋଟା ହାସଲ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ, ଯାହାକି ମୋଟ ବୈଧ ଭୋଟ୍ ସଂଖ୍ୟାକୁ ୨ ରେ ଭାଗ କରି ୧ ଯୋଗ କରି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ।

ଯୋଗ୍ୟତା ମାନଦଣ୍ଡ:
ଭାରତର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହେବା ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଯୋଗ୍ୟତା ପୂରଣ କରିବାକୁ ହୁଏ:
ଭାରତର ନାଗରିକ ହୋଇଥିବେ ।
୩୫ ବର୍ଷ ବୟସ ପୂରଣ କରିଥିବେ ।
ରାଜ୍ୟସଭାର ସଦସ୍ୟ ହେବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ଥିବେ ।
କୌଣସି ଲାଭଜନକ ପଦବୀରେ ନଥିବେ ।

ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତି, ଇସ୍ତଫା, ମୃତ୍ୟୁ କିମ୍ବା ପଦଚ୍ୟୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି ।

ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା:
ଭାରତର ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ (Election Commission of India) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କରିଥାଏ ।
ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଭାରତର ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶ ।

ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏବଂ ଭୂମିକା 
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ 5 ବର୍ଷ । ସେ ଭାରତର ରାଜ୍ୟସଭା ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିର ଭୂମିକା ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଯଦି କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀ ବୈଧ ନାମାଙ୍କନ ଦାଖଲ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ନାମାଙ୍କନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ହୋଇଯାଏ । ତେବେ ତାଙ୍କୁ ନିର୍ବିରୋଧୀ ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ଘୋଷଣା କରାଯାଏ । 

ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ଭୋଟ ଦେଉଥିବା ମୋଟ ସାଂସଦଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହେଉଛି ୭୯୦ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଲୋକସଭାର ୫୪୩ ସାଂସଦ, ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିବା ୨୩୩ ଓ ଚୟନ ହୋଇ ଆସିଥିବା ୧୨ ଜଣ ସାଂସଦ ଭୋଟ ଦେଇଥାନ୍ତି ।