ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ... ୧୮୧୭ର ସେହି ରକ୍ତାକ୍ତ ବିଦ୍ରୋହ ; ଯାହାର ସାକ୍ଷୀ ରହିଛି ଖୋର୍ଦ୍ଧା ମାଟି

କନକ ବ୍ୟୁରୋ : ଇତିହାସର ପୃଷ୍ଠା ଓଲଟାଇଲେ ଓଡ଼ିଶାର ବୀରତ୍ୱର ଗାଥା ସ୍ପଷ୍ଟ ବାରି ହୋଇପଡ଼େ । ସେହି ଗାଥାର ଏକ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଅଧ୍ୟାୟ ହେଉଛି ୧୮୧୭ ମସିହାର ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ । ଏହି ସଶସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରାମ ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିବା ବେଳେ, ଏହାର କେନ୍ଦ୍ରଭୂମି ଥିଲା ବୀରପ୍ରସବିନୀ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ମାଟି । ଆଜି ବି ଖୋର୍ଦ୍ଧାର କୋଣ ଅନୁକୋଣରେ ସେହି ରକ୍ତାକ୍ତ ସଂଗ୍ରାମର ସ୍ମୃତି ଜୀବନ୍ତ ହୋଇ ରହିଛି । ଯେଉଁଠି ଜଳିଥିଲା ବିଦ୍ରୋହର ବହ୍ନି ।

୧୮୦୩ ମସିହାରେ ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଦଖଲ କରିବା ପରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କୁ ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କଲେ । ଏହାପରେ ସେମାନେ ନୂଆ ଭୂ-ରାଜସ୍ୱ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କଲେ, ଯାହା ପାଇକମାନଙ୍କୁ ଅସୁବିଧାରେ ପକାଇଥିଲା । ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମେ ନିଷ୍କର ଜମି ଭୋଗ କରି ଆସୁଥିବା ପାଇକମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟଧିକ କର ଲଦି ଦିଆଗଲା । ଏହା ସହିତ ଲୁଣ ଉପରେ କର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ କଉଡ଼ି ପ୍ରଚଳନ ବନ୍ଦ କରିବା ଭଳି ପଦକ୍ଷେପ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଦୁର୍ବିସହ କରିଦେଲା । ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଏହି ଶୋଷଣ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅସନ୍ତୋଷର ନିଆଁ ଧୀରେ ଧୀରେ କୁହୁଳିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଏହି ଅଗ୍ନିରେ ଘୃତାହୁତି ଦେଲା ଭଳି କାମ କଲା ଘୁମୁସରର ଘଟଣା । ଯେତେବେଳେ ପ୍ରାୟ ୪୦୦ କନ୍ଧ ଘୁମୁସରରୁ ଆସି ବାଣପୁରରେ ଥିବା ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଓ ଖଜଣାଖାନା ଲୁଟିନେଲେ, ସେତେବେଳେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ପାଇକମାନେ ଏହାକୁ ଏକ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସୁଯୋଗ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କଲେ । 

ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱ ଓ ବିଦ୍ରୋହର ବ୍ୟାପ୍ତି

ଏହି ସଂଗ୍ରାମକୁ ଏକ ସୁସଂଗଠିତ ରୂପ ଦେଲେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ମହାପାତ୍ର ଭ୍ରମରବର ରାୟ । ସେ ଥିଲେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ସେନାପତି । ଇଂରେଜମାନଙ୍କ କୂଟନୀତିରେ ନିଜର ଜାଗିରୀ 'ରୋଡଙ୍ଗ' ହରାଇବା ପରେ ସେ ପ୍ରତିଶୋଧ ପରାୟଣ ହୋଇଉଠିଥିଲେ । ବକ୍ସିଙ୍କ ଆହ୍ୱାନରେ ଦଳେଇ, ଦଳବେହେରା ଓ ସାଧାରଣ ପାଇକମାନେ ଏକଜୁଟ ହେଲେ । ବିଦ୍ରୋହର ନିଆଁ ବାଣପୁରରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଖୋର୍ଦ୍ଧା, ପିପିଲି, ପୁରୀ ଏବଂ କୁଜଙ୍ଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଗଲା । ପାଇକମାନେ ଇଂରେଜ ସରକାରର ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ଥିବା ପୁଲିସ ଥାନା, ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଓ ଖଜଣାଖାନା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କଲେ । ଗଙ୍ଗପଡ଼ା ଓ ବାଳକାଟୀଠାରେ ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ସହ ପାଇକମାନଙ୍କର ସିଧାସଳଖ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା । ଏପ୍ରିଲ ୧୮୧୭ ସୁଦ୍ଧା ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ପୁରୀକୁ ନିଜ ଅକ୍ତିଆରକୁ ନେଇଆସିଥିଲେ ଏବଂ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଆ ଅସ୍ମିତାର ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲେ ।

ହଠାତ୍ ଏତେ ବଡ଼ ବିଦ୍ରୋହ ଦେଖି ଇଂରେଜମାନେ ବିବ୍ରତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ସେମାନେ କଠୋର ଦମନ ନୀତି ଆପଣାଇଲେ ଏବଂ ଖୋର୍ଦ୍ଧାରେ ସାମରିକ ଆଇନ ଲାଗୁ କଲେ । ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ପାଇକଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଗଲା ଏବଂ ଅନେକଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରାଗଲା । ଦେଶ ହିତରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାରେ ବହିଲା ରକ୍ତର ନଦୀ । ଧୀରେ ଧୀରେ ଇଂରେଜମାନେ ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିବାରେ ସଫଳ ହେଲେ । ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ଦୀର୍ଘ ଦିନ ଧରି ଆତ୍ମଗୋପନ କରିବା ପରେ ୧୮୨୫ ମସିହାରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ କଟକରେ ନଜରବନ୍ଦୀ କରି ରଖାଗଲା, ଯେଉଁଠାରେ ୧୮୨୯ ମସିହାରେ ତାଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହେଲା । 

ଖୋର୍ଦ୍ଧା ମାଟି: ଏକ ଜୀବନ୍ତ ସାକ୍ଷୀ

ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଇଂରେଜ ଶାସନର ମୂଳଦୁଆକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା । ଏହି ମହାସଂଗ୍ରାମର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଘଟଣାର ମୂକସାକ୍ଷୀ ହେଉଛି ଖୋର୍ଦ୍ଧା ମାଟି । ବରୁଣେଇ ପାହାଡ଼, ଯେଉଁଠାରେ ପାଇକମାନେ ଯୁଦ୍ଧ କୌଶଳ ଅଭ୍ୟାସ କରୁଥିଲେ, ଆଜି ବି ସେହି ବୀରତ୍ୱର କାହାଣୀ କହେ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହକୁ ଭାରତର "ପ୍ରଥମ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ"ର ମାନ୍ୟତା ଦେବା ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଦାବି କରିଆସୁଛନ୍ତି । ଇତିହାସବିତ୍ ମାନେ ଏହା ଉପରେ ବିତର୍କ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ଯେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ପାଇକମାନେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯେଉଁ ରକ୍ତାକ୍ତ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ, ତାହା ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଇତିହାସରେ ଏକ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣିମ ଅଧ୍ୟାୟ ।